Για την εξέταση των αιτήσεων για διεθνή προστασία, η ευρωπαϊκή νομοθεσία επιτρέπει στα κράτη-μέλη να συντάσσουν λίστες «ασφαλών χωρών», κάτι που η Ιταλία ενημέρωσε στις 7 Μαΐου με ένα κοινό υπουργικό διάταγμα. Το πρόβλημα είναι ότι πολλές από αυτές τις χώρες, που η ιταλική κυβέρνηση θεωρεί ασφαλείς, περιλαμβάνουν εξαιρέσεις για ορισμένες περιοχές ή κατηγορίες ατόμων, για τις οποίες το Υπουργείο Εξωτερικών διευκρινίζει ότι δεν είναι ασφαλείς.
Σήμερα, το Δικαστήριο της ΕΕ αποφάσισε ότι αυτό δεν επιτρέπεται, υπογραμμίζοντας πως μια χώρα είτε είναι ασφαλής για όλους είτε δεν είναι για κανέναν. Εξήγησε επίσης πως πρέπει να ερμηνευτεί το άρθρο 37 της Οδηγίας 2013/32 της ΕΕ, που διέπει την επιτάχυνση των διαδικασιών για πρόσφυγες από μερικώς ασφαλείς χώρες, όπως η Ιταλία και η Αλβανία.
Μετά από καθυστερήσεις, οι δύο προγραμματισμένες κέντρα στην Αλβανία, που είχαν αρχικά προβλεφθεί για τον Μάιο, θα ανοίξουν μέχρι τον Οκτώβριο, σύμφωνα με την κυβέρνηση. Το κέντρο στο Gjader, με χωρητικότητα 800 ατόμων, θα εξυπηρετεί γρήγορη εξέταση αιτήσεων ασύλου. Οι αιτήσεις θα εξετάζονται εντός 48 ωρών από δικαστή, όπως συμβαίνει στην Ιταλία, με αρκετές αντιδράσεις λόγω της αμφισβήτησης της εγκυρότητας αυτής της διαδικασίας.
Οι ενήλικοι άντρες από τις λεγόμενες «ασφαλείς χώρες» θα υπόκεινται σε αυτές τις ταχύτερες και λιγότερο εγγυημένες διαδικασίες. Οι χώρες που θεωρούνται ασφαλείς από την κυβέρνηση της Ιταλίας περιλαμβάνουν, εκτός από την Αλβανία, χώρες όπως η Αλγερία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαρόκο, η Σερβία και άλλες, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων που στέλνουν μεγάλο αριθμό μεταναστών μέσω της Μεσογείου, όπως το Μπανγκλαντές και η Σρι Λάνκα.
Σύμφωνα με την Οδηγία της ΕΕ, μια χώρα θεωρείται ασφαλής εφόσον δεν υπάρχει συστηματική δίωξη, βασανιστήρια ή άλλες απάνθρωπες πράξεις. Παρ’ όλα αυτά, η Ιταλία εξαιρεί συγκεκριμένες περιοχές ή ομάδες πληθυσμού από την έννοια της «ασφαλούς χώρας». Για παράδειγμα, στην Τυνησία, οι LGBTQI+ κοινότητες δεν θεωρούνται ασφαλείς, λόγω των νόμων που ποινικοποιούν τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις.
Στο Μπανγκλαντές, επίσης, η χώρα δεν είναι ασφαλής για τα LGBTQI+ άτομα, τα θύματα έμφυλης βίας και άλλες ευάλωτες ομάδες. Παρόμοια ισχύουν για πολλές χώρες, και αυτό δημιουργεί προβλήματα όταν πρόκειται για την επιτάχυνση της εξέτασης αιτήσεων ασύλου.
Η προηγούμενη Οδηγία του 2005 επέτρεπε τις εξαιρέσεις σε περιοχές, αλλά αυτή καταργήθηκε με την τρέχουσα Οδηγία του 2013. Το Δικαστήριο της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη την περίπτωση ενός Μολδαβού πολίτη στην Τσεχία, έκρινε ότι δεν επιτρέπεται η διάκριση μεταξύ ασφαλών και μη ασφαλών περιοχών εντός μιας χώρας.
Αν και η Ιταλία σχεδιάζει να στείλει μετανάστες σε κέντρα στην Αλβανία, υπάρχει πιθανότητα αυτοί να επιστρέψουν στην Ιταλία, εφόσον οι αιτήσεις τους δεν μπορούν να εξεταστούν με διαδικασίες fast-track, και να υποβληθούν σε κανονική διαδικασία εξέτασης ασύλου.
Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να αλλάξει με τη νέα μεταρρύθμιση του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο της ΕΕ, η οποία θα τεθεί σε εφαρμογή το 2026. Μέχρι τότε, ισχύουν οι αποφάσεις που ελήφθησαν από το Δικαστήριο της ΕΕ σήμερα.