Η αρχαία ελληνική πόλη Άι-Χανούμ, που βρίσκεται στο βόρειο Αφγανιστάν, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα της δεκαετίας του 1960. Η πόλη αυτή, χαμένη για περίπου δύο χιλιετίες κάτω από την άμμο της ερήμου, ανακαλύφθηκε τυχαία, και η ιστορία της έχει εντυπωσιάσει και γοητεύσει ιστορικούς και αρχαιολόγους. Σύμφωνα με τις πηγές, η πόλη ιδρύθηκε από τον Σέλευκο Α' Νικάτορα, έναν από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η πόλη ιδρύθηκε αμέσως μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία και αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του ελληνοβακτριανού βασιλείου. Πιθανώς αργότερα ονομάστηκε Ευκρατιδία προς τιμήν του βασιλιά Ευκρατίδη Α', ο οποίος βασίλεψε κατά την ελληνιστική περίοδο στην περιοχή αυτή. Η Άι-Χανούμ ήταν ε ένας κομβικός σταθμός εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ του ελληνικού και του τοπικού πολιτισμού της Βακτριανής. Η θέση της κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης, καθώς οι εμπορικές συναλλαγές ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κεντρική Ασία και την Ινδία ήταν ιδιαίτερα ενεργές.
Η πόλη δεν ήταν απλώς ένα εμπορικό κέντρο. Ήταν επίσης ένα πολιτιστικό σταυροδρόμι, όπου συνυπήρχαν και αλληλεπιδρούσαν τα ελληνικά και τα τοπικά στοιχεία. Η αρχιτεκτονική της Άι-Χανούμ είχε έντονα ελληνικά χαρακτηριστικά, με μεγάλα παλάτια, γυμναστήρια και καλά δομημένες αγορές. Η πόλη είχε σχεδιαστεί με ένα οργανωμένο ρυμοτομικό πλέγμα, χαρακτηριστικό των ελληνικών πόλεων, ενώ οι κατοικίες των ευγενών και των κατοίκων της πόλης ήταν άρτια σχεδιασμένες, δείχνοντας την υψηλή ποιότητα ζωής.
Ανάμεσα στα εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης ήταν το μεγάλο παλάτι, με την είσοδό του να στηρίζεται σε δεκαοκτώ κίονες, ενώ η αυλή του ήταν διακοσμημένη με 118 κορινθιακούς κίονες, που έφταναν σε ύψος μέχρι και 10 μέτρα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν επίσης τρεις ναούς, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου ιερού που ήταν γνωστός ως ο Ναός με τις εσοχές κόγχες, και βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της πόλης. Οι κάτοικοι της πόλης ήταν Έλληνες, Μακεδόνες, Θρακιώτες, αλλά και γηγενείς πληθυσμοί, οι οποίοι απολάμβαναν τους δημόσιους χώρους, όπως οι ναοί, τα γυμνάσια και οι αγορές, όπως ακριβώς σε μια τυπική ελληνική πόλη.
Ωστόσο, παρά την αρχική του ακμή, η Άι-Χανούμ δεν άντεξε τις γεωπολιτικές προκλήσεις. Η καταστροφή της αρχαίας πόλης Άι-Χανούμ παραμένει σε μεγάλο βαθμό μυστήριο, καθώς οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καταλήξει σε μια σαφή και τεκμηριωμένη εξήγηση για την ακριβή αιτία της παρακμής της. Παρόλο που υπάρχουν αρκετές υποθέσεις, η ακριβής αιτία δεν έχει εξακριβωθεί. Η γεωστρατηγική θέση της πόλης, αν και την κατέστησε σημαντικό κόμβο για το εμπόριο και τον πολιτισμό, την έκανε επίσης ευάλωτη σε εισβολές από νομαδικές φυλές, όπως οι Σάκες και οι Γιούεζι. Παράλληλα, οι πολιτικές και στρατιωτικές αναταραχές της περιόδου, καθώς και πιθανές φυσικές καταστροφές, μπορεί να συνέβαλαν στην παρακμή της.
Είναι γνωστό ότι η πόλη είχε αποδυναμωθεί σημαντικά μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ., αλλά οι λεπτομέρειες γύρω από την πλήρη εγκατάλειψή της είναι ασαφείς. Το γεγονός αυτό συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον ιστορικών και αρχαιολόγων, καθώς η Άι-Χανούμ αποτελεί σημαντικό κέντρο που προσφέρει πληροφορίες για την πολιτιστική αλληλεπίδραση μεταξύ Ελλήνων και τοπικών πληθυσμών στην Ανατολή.