Η στατιστική προσέγγιση των διώξεων του εθνικού φρονήματος, των ληστρικών καταδικών, των πολυετών καθείρξεων κ.λπ καταδεικνύουν ακλόνητα ότι οι Βορειοηπειρώτες υπήρξαν τα μεγαλύτερα, βολικότερα και απροστάτευτα θύματα της αλβανικής κομμουνιστικής θηριωδίας.
Γυναίκες θύματα
Η πρώτη γυναίκα εκτελεσμένη από τα αλβανικά λαϊκά στρατοδικεία ήταν η Θεοδώρα Καντρή του Χρήστου από τη Δερβιτσιάνη την 26η Ιουνίου 1945 σε δημόσιο χώρο· ήταν 23 ετών, κατηγορούμενη για εγκλήματα πολέμου και κατοχικό δοσιλογισμό.
Η Μαγδαληνή Ζήση, του Γιάννη από τη Λεσνίτσα συγκαταλέγεται στις πέντε γυναίκες από όλη την Αλβανία (δεύτερη τη τάξει) με τα περισσότερα χρόνια κάθειρξης: 16 χρόνια, 6 μήνες και 2 μέρες· έκτιση ποινής: 25.2.1963-25.6.1980. Κατηγορήθηκε για διενέργεια κατασκοπείας και απόπειρα διαφυγής από τη χώρα.
Ανήλικα θύματα
Η Αλεξάνδρα Μπίλη του Λεωνίδα από το Λεσκοβίκι είναι η νεότερη γυναίκα Βορειοηπειρώτισσα καταδικασμένη. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1946, σε ηλικία μόλις 15 ετών, ορφανή από πατρός και μητρός, άγαμη και αναλφάβητη, συνελήφθη κατηγορούμενη για παράνομη διέλευση των συνόρων κατά συρροή, για συνεργασία με τον δραπέτη αδελφό της Γκάκιο Μπίλη και διασπορά ηττοπαθών συνθημάτων. Βάσει της απόφασης 55/5-4-1947 του Στρατοδικείου της 8ης Μεραρχίας Στρατού Κορυτσάς, καταδικάσθηκε σε 18 μήνες φυλάκιση. Το Ανώτατο Δικαστήριο διά της απόφασης 100/20-4-1947 καταλόγισε στην κατηγορούμενη την κατηγορία της κατασκοπείας και την καταδίκασε σε ένα χρόνο φυλάκισης βάσει τους ορισμούς του Άρθρου 37 και 38 του Νόμου «Περί των γενικών ποινικών διατάξεων» αποδεχόμενο τον ισχυρισμό της κατηγορούμενης ότι δεν είχε συνεργασθεί συνειδητά με τον αδελφό της.
Ο Αλέξης Σταύρος του Σωτήρη από το Κλεισάρι είναι ο νεότερος Βορειοηπειρώτης (συμπεριλαμβανομένων και των Αλβανών) καταδικασθείς από το αλβανικό καθεστώς με την μακρότερη περίοδο φυλάκισης.
Πρώτη καταδίκη
Σε ηλικία 14-15 ετών διά της απόφασης 27/30-11-1949, προφυλακισθείς από τις 27/7/1949 από το Τμήμα Ασφαλείας Αργυρόκαστρου βάσει του κατηγορητήριου 99/11-10-1949 της Στρατιωτικής Εισαγγελέας Αργυρόκαστρου με την κατηγορία της συνεργασίας με άλλους Βορειοηπειρώτες φυγάδες, καταδικάσθηκε για πρώτη φορά σε 5 χρόνια κάθειρξης· έκτιση ποινής: 1949-1952, 2 χρόνια, 11 μήνες, 20 μέρες.
Δεύτερη καταδίκη
Διά της απόφασης 25/14-5-1955 του Στρατοδικείο της Σκόδρας καταδικάσθηκε για ποινικά στρατιωτικά αδικήματα σε 5 χρόνια κάθειρξης· έκτιση ποινής: 1955-1959: 4 χρόνια.
Τρίτη καταδίκη
Το 1959 καταδικάσθηκε με 6 μήνες φυλάκιση για παράνομη είσοδο σε μεθοριακή ζώνη· έκτιση ποινής: 1959-1960, 6 μήνες.
Τέταρτη καταδίκη
Διά της απόφασης 54/13-10-1962 του Δικαστηρίου Τιράνων καταδικάσθηκε σωρευτικά σε 10 χρόνια στέρηση της ελευθερίας, 3 χρόνια απώλεια των εκλογικών του δικαιωμάτων και κατάσχεση της περιουσίας. έκτιση ποινής: 1961-1969, 7 χρόνια, 8μήνες, 26 μέρες.
Πέμπτη καταδίκη
Την 25η Απριλίου 1977 διέφυγε στην Ελλάδα από τη Στουγάρα, αλλά για άγνωστους λόγους επέστρεψε στην Αλβανία και συνελήφθη στις 17/8/1977, κατηγορήθηκε για διενέργεια κατασκοπείας και διά της απόφασης 5/19-1-1978 καταδικάσθηκε σε 22 χρόνια κάθειρξης. Αποφυλακίσθηκε με τις αμνηστευτικές διατάξεις στις 13/5/1990· έκτιση ποινής: 1978-1990, 12 χρόνια, 9 μήνες, 26 μέρες.
Συνολικός χρόνος κάθειρξης: 25 χρόνια και 6 μήνες.
Ηλικία πριν την καταδίκη: 15 ετών· ηλικία αποφυλάκισης 56 ετών.
Πέθανε απογοητευμένος το 1992 στην Κρήτη.
Ο Σωτήρης Κώστας του Χρήστου, ετών 15, από τη Δρόβιανη, συλληφθείς στις 17/4/1947 διά της απόφασης του Στρατοδικείου Αργυρόκαστρου 243/18-11-1947, κατηγορήθηκε για διενέργεια εχθρικής δράσης, για πρόκληση διχόνοιας ανάμεσα στο λαό της μειονότητας και τον αλβανικό λαό, υπονομεύοντας το αντιστασιακό κίνημα ,το οποίο επιχείρησε να θέσει υπό την εποπτεία του Ζέρβα. Καταδικάσθηκε σε ολιγοετή φυλάκιση. Το 1973 καταδικάσθηκαν σε ποινές φυλάκισης 4 και 2 ετών αντίστοιχα οι ανήλικοι μαθητές από την κακαβιά Στέφανος Γκόγκας (16 ετών) του Χρήστου και Ηλίας Πανταζής του Κώστα (14 ετών) διά της απόφασης 60/27.6.1973 για απόπειρα διαφυγής από τη χώρα.
Γηραιότεροι Βορειοηπειρώτες καταδικασθέντες
Ο γηραιότερος Βορειοηπειρώτης καταδικασθείς σε θάνατο είναι ο Θανάσης Βίδας του Χρήστου από το Λεσκοβίκι. Καταδικάσθηκε πρώτη φορά το 1946 σε ισόβια καταδίκη. Στις 31 Μαρτίου 1959 συλλαμβάνεται εκ νέου και στις 17 Νοεμβρίου 1959 καταδικάσθηκε σε θάνατο, σε ηλικία 79 ετών.
Ο Ντίνας Γιάννης του Νάκε, 83 των, από την Κονίσπολη συνελήφθη στις 15 Απριλίου 1951, καταδικάσθηκε στις 9/10/1951 από το Στρατοδικείου Δυρραχίου από κοινού με άλλους 15 συγκατηγορούμενους.
Ο Νικόλας Σταμούλης του Παντελή από τη Λεσνίτσα, 80 ετών, συνελήφθη στις 1 Οκτωβρίου 1947 και καταδικάσθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1947 ως αρχηγός εχθρικής ομάδας προς στασίαση.
Ο Γιώργης Στέργιος του Χαράλαμπου από τη Δίβρη καταδικάσθηκε διά της Απόφασης 9/22.2.1961, του στρατοδικείου Αργυρόκαστρου με την κατηγορία της έσχατης προδοσίας σε συνολική ποινή κάθειρξης 18 ετών, δήμευση της περιουσίας και στέρηση των εκλογικών του δικαιωμάτων· έκτιση ποινής: 16 χρόνια, 4 μήνες, 21 μέρες (4.7.1960 – 25.11.1976).
Ο Παναγιώτης Πάνου, του Ζώτου από τη Δίβρη συνελήφθη στις 4 Ιουλίου 1960, διά της απόφασης 9/22.2.1961 το Στρατοδικείο Αργυρόκαστρου τον καταδίκασε σε συνολική ποινή κάθειρξης 10 ετών. Αποφυλακίσθηκε στις 17 Απρίλιου 1968. Με την απόφαση της 22/11/79 του Στρατοδικείου Αγίων Σαράντα καταδικάσθηκε σε 10ετή ειρκτή για αντικαθεστωτική προπαγάνδα. Πέθανε στη φυλακή το 1984 σε ηλικία 77 ετών.
Βορειοηπειρώτες πολιτικοί φυγάδες
Την 27η Απριλίου 1947 σε μια σκηνοθετημένη παγίδα, Αλβανοί συνοριακοί φύλακες δολοφόνησαν στη μεθόριο τον Νικόλα Θ. Ζαχάρη, 90 χρονών και την κόρη του Αλεξάνδρα Ν. Ζαχάρη 73 ετών από την Κοσοβίτσα με την κατηγορία της απόπειρας διαφυγής στην Ελλάδα· καταγράφονται οι γηραιότεροι δολοφονηθέντες στη μεθόριο.
Η Θεοδώρα Τσούκα (από τα χωριά του Βούρκου) είναι η γηραιότερη Βορειοηπειρώτισσα φυγάδα· δραπέτευσε από την Αλβανία σε ηλικία 80 ετών, στις αρχές Οκτωβρίου του 1958, εμφανιζόμενοι αμελλητί ενώπιον των τμημάτων προκαλύψεως του Τσαμαντά.
Οι νεότεροι Βορειοηπειρώτες πολιτικοί φυγάδες (οι οποίοι διέφυγαν ασυνόδευτοι) είναι οι: Κώστας Μπακάλου, 12 ετών και ο Θεοδόσης Νάτσης ή Μπιτσούνης, 13 ετών, από την Κοσοβίτσα (διέφυγαν στις 1/2/1950), Γιώργος Βασίλης από το Λόγγο, ετών 14, (διέφυγε το καλοκαίρι 1948).
Η μαζικότερη διαφυγή Βορειοηπειρωτών καταγράφεται την 8η Αυγούστου 1971, τρεις μήνες μετά τη διπλωματική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Τριάντα άτομα δραπέτευσαν με το πλοίο «Ντε Ράντα» από τη Χιμάρα και κατέπλευσαν στην Κέρκυρα. Δραπέτες ήταν ο Παντελής Μάλλιος, πρόεδρος της τοπικής αυτοδιοίκησης της Χιμάρας, και ο αδελφός του, Βασίλης, καπετάνιος του πλοίου, προτεινόμενος για «Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας», που αποτελούσε την υψίστη διάκριση της εποχής. Στο πλοίο επέβαιναν 35 άτομα, 28 συγγενείς πρώτου βαθμού και 8 μέλη του πληρώματος. Το πλήρωμα δεν γνώριζε το σχέδιο της διαφυγής. Ο καπετάνιος τούς μέθυσε και, όταν κατέπλευσαν στην Κέρκυρα, το λιμενικό επέτρεψε σε όσους δεν επιθυμούσαν να παραμείνουν στην Ελλάδα, να επιστρέψουν στην Αλβανία μαζί με το πλοίο, ενώ στους υπόλοιπους να ζητήσουν πολιτικό άσυλο. Στη συνέχεια όσοι αρνήθηκαν ‒διατεινόμενοι ότι είχαν πέσει θύματα παραπλάνησης και εξαναγκασμού‒ αφέθηκαν ελεύθεροι και επέστρεψαν, ενώ οι φυγάδες, ύστερα από μακρά περίοδο εξέτασης στα Ιωάννινα από ειδικό κλιμάκιο, εστάλησαν στην Αθήνα, και στη συνέχεια επέλεξαν ως χώρα οριστικής μετανάστευσης τις ΗΠΑ.
Παρακολούθηση και αστυνόμευση των Βορειοηπειρωτών
Το 1987 στην επαρχία Αργυροκάστρου (πληθυσμός 61.000) είχαν στρατολογηθεί 64 πράκτορες (δηλαδή 1 ανά 953 κατοίκους), 387 μυστικοί πληροφοριοδότες (1 στους 157) και παρακολουθούντο 600 άτομα (1 στους 101), είχε σχηματιστεί φάκελος φρονημάτων για 3722 άτομα (δηλαδή για 1 στους 16), ενώ υπηρετούσαν 739 αξιωματικοί και υπαλληλικό προσωπικό της αλβανικής ασφάλειας (1 για 82 άτομα). Στους Άγιους Σαράντα την ίδια περίοδο (πληθυσμός 77.500) είχαν στρατολογηθεί 58 πράκτορες (1 στους 1336), 553 μυστικοί πληροφοριοδότες (1 στους 140) και παρακολουθούντο 761 άτομα (1 στους 101), είχε σχηματιστεί φάκελος φρονημάτων για 4191 άτομα (δηλαδή για 1 στους 18), ενώ υπηρετούσαν 865 αξιωματικοί και υπαλληλικό προσωπικό της αλβανικής ασφάλειας (1 για 89 άτομα)
Την ίδια περίοδο στο Σκραπάρ με αμιγώς αλβανικό πληθυσμό (πληθυσμός 45.000) είχαν στρατολογηθεί μόνον 8 πράκτορες (1 στους 5625), 151 μυστικοί πληροφοριοδότες (1 στους 298) και παρακολουθούντο μόνον 99 άτομα (1 στους 454), ενώ είχε σχηματιστεί φάκελος φρονημάτων μόνον για 345 άτομα (για 1 στους 130), ενώ υπηρετούσαν μόνον 158 αξιωματικοί και υπαλληλικό προσωπικό της αλβανικής ασφάλειας (1 για 284 άτομα).
Τη δεκαετία 1970 ως ύποπτοι στην υπηρεσία της ελληνικής κατασκοπείας παρακολουθούντο 4.000 άτομα ενώ στην υπηρεσία της ιταλικής μόνον 400 άτομα.
Σταύρος Γ. ΝΤΑΓΙΟΣ
Διδάκτωρ Ιστορίας ΑΠΘ
Θεοδώρα Καντρή εκ Δερβιτσάνης: Η πρώτη γυναίκα θύμα του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία