Αν και η αρχαιολογία γενικά υποστηρίζει ότι η γραφή επινοήθηκε στη Σουμερία μεταξύ 3.000 και 4.000 π.Χ., μια ανακάλυψη το 1993 στο Δισπηλιό, στην επαρχία της Καστοριάς, αμφισβητεί αυτήν την άποψη.

Η πλάκα της Δισπηλιού είναι ένα ξύλινο αντικείμενο με χαραγμένα σύμβολα, χρονολογημένο μεταξύ 7.260 π.Χ. και 5.250 π.Χ. Ανακαλύφθηκε στον προϊστορικό οικισμό της λίμνης Δισπηλιού από τον καθηγητή προϊστορικής αρχαιολογίας Γιώργο Χουρμουζιάδη.

Αυτή η πινακίδα ενδέχεται να αντιπροσωπεύει μια πρώιμη μορφή γραφής, καθώς παρόμοια σύμβολα έχουν βρεθεί σε πήλινες πινακίδες του πολιτισμού Βίντσα στη Νότια Βαλκανική. Τα σύμβολα στην πινακίδα της Δισπηλιού είναι καθαρά και, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, θυμίζουν αρχέγονα στοιχεία του αρχαίου ελληνικού αλφαβήτου. Αυτό αποδεικνύει ότι επρόκειτο για κάποιο είδος επικοινωνίας.

Επιπλέον, οι χαρακτήρες στην πινακίδα φαίνεται να προηγήθηκαν της γραμμικής γραφής Β των Μυκηναίων, καθώς περιγράφουν δραστηριότητες του Νεολιθικού ανθρώπου και του πολιτισμού του.

Ο καθηγητής Χουρμουζιάδης πρότεινε ότι τα σύμβολα αυτά, τα οποία δεν έχουν ακόμα αποκρυπτογραφηθεί, μπορεί να αντιπροσωπεύουν μορφές επικοινωνίας όπως η καταγραφή αγαθών. Δυστυχώς, δεν διαθέτουμε κάποιο αντικείμενο παρόμοιο με την πέτρα της Ροζέττας που να βοηθά στην αποκρυπτογράφηση της γραφής.

Παρόμοια σύμβολα με αυτά της ξύλινης πλάκας έχουν βρεθεί και σε μικρές κεραμικές πλάκες, οι oποίες παραμένουν επίσης ακατανόητες.

Η πλάκα υπέστη μερική ζημιά όταν εκτέθηκε σε περιβάλλον πλούσιο σε οξυγόνο μετά από την παρατεταμένη διατήρησή της σε λάσπη και νερό. Τώρα βρίσκεται υπό επιστημονική συντήρηση και, όπως αναφέρθηκε το 2021, η πλήρης ακαδημαϊκή μελέτη της πινακίδας αναμένει την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης.

Ο προϊστορικός οικισμός στη λίμνη Δισπηλιού φαίνεται να κατοικήθηκε για μεγάλο διάστημα, από την ύστερη Νεολιθική περίοδο (5.600-5.000 π.Χ.) έως την τελική Νεολιθική (3.000 π.Χ.).

Η συμβατική ιστορία αναφέρει ότι τέτοιες Νεολιθικές ανακαλύψεις αποτελούν πρωτογράμματα, δηλαδή απλές μορφές επικοινωνίας που δεν συνιστούν ολοκληρωμένες γλώσσες. Ωστόσο, εάν ανακαλυφθούν περισσότερα ευρήματα παρόμοια με την πινακίδα της Δισπηλιού, θα μπορούσαν να αλλάξουν την κατανόησή μας για την ιστορία της γραφής.

Ο οικισμός της λίμνης Δισπηλιού είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς αρχαιολογικούς χώρους στη βορειοδυτική Ελλάδα, κοντά στην πόλη της Καστοριάς. Βρίσκεται στο Νησί, στη νότια όχθη της λίμνης Ορεστιάδας, όπου έχουν ανακαλυφθεί χιλιάδες αντικείμενα από τη Νεολιθική Εποχή, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για την προϊστορική ζωή στην περιοχή.