Σήμερα, η λέξη "ηλίθιος" φέρει μια αρνητική χροιά, υπονοώντας έλλειψη νοημοσύνης ή λογικής. Ωστόσο, η αρχαία ελληνική αντίληψη του "ηλίθιου" απείχε πολύ από την προσβλητική έννοια που έχει σήμερα.

Στην αρχαία Ελλάδα, "ηλίθιος" σήμαινε "ιδιώτης", δηλαδή ένα άτομο που δεν συμμετείχε ενεργά στην πολιτική και δημόσια ζωή. Η ενεργή συμμετοχή στα κοινά θεωρούνταν θεμελιώδης αρετή, και όσοι απείχαν συχνά θεωρούνταν ανεπαρκείς πολίτες.

Η δημοκρατία, με τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, βασίζεται στην ιδέα της ενεργούς συμμετοχής των πολιτών. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, η πρώτη γνωστή δημοκρατία στον κόσμο, όριζε την υποχρεωτική συμμετοχή όλων των ενηλίκων ανδρών στην πολιτική ζωή.

Η αδιαφορία θεωρούνταν ασέβεια προς την πόλη και τους συμπολίτες.

Ένας "ηλίθιος", λοιπόν, ήταν κάποιος που επέλεγε συνειδητά να αποστασιοποιηθεί από τις πολιτικές του ευθύνες, δείχνοντας έλλειψη ενδιαφέροντος για την συλλογική ευημερία. Η έννοια του "ηλίθιου" δεν φέρει απαραίτητα υποτιμητική χροιά.

Ο Θουκυδίδης, στο έργο του "Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου", παραθέτει τον Περικλή να λέει: "Θεωρούμε... αυτόν που δεν συμμετέχει σε αυτά τα [δημόσια] καθήκοντα όχι ως αφιλόδοξο αλλά ως άχρηστο".

Η κριτική εστιάζει στην αδιαφορία και όχι στην έλλειψη νοημοσύνης. Στην αρχαία Ελλάδα, η μάθηση και η πνευματική καλλιέργεια θεωρούνταν απαραίτητες για την ατομική και κοινωνική ανάπτυξη.

Ένα άτομο που αδιαφορούσε για την γνώση και την πνευματική του εξέλιξη, χαρακτηριζόταν επίσης ως "ηλίθιος". Με την πάροδο του χρόνου, η έννοια του "ηλίθιου" απέκτησε πιο αρνητική χροιά. Στα λατινικά, η λέξη "idiot" ερμηνεύτηκε ως "αδαής", "αμόρφωτος".

Η αρχική πολιτική έννοια άρχισε να ξεθωριάζει, δίνοντας έμφαση στην έλλειψη νοημοσύνης και γνώσης.

Στα αγγλικά, η λέξη "idiot" εμφανίστηκε τον 14ο αιώνα, δανεισμένη από τα γαλλικά. Σήμερα, η έννοια φέρει έντονα την αρνητική χροιά που σχετίζεται με την έλλειψη νοημοσύνης, λογικής ή κρίσης.

Η εξέλιξη της έννοιας του "ηλίθιου" αντικατοπτρίζει την αλλαγή στην αντίληψη για την αξία της πολιτικής συμμετοχής και της πνευματικής καλλιέργειας. Από την έμφαση στην ενεργή πολιτική ζωή στην αρχαία Ελλάδα, φτάσαμε στην ερμηνεία της αδιαφορίας ως ένδειξη χαμηλής νοημοσύνης στις σύγχρονες κοινωνίες.